Overheden, gemeenten, ondernemers én natuurlijk schoonmaakbedrijven buigen zich de afgelopen jaren steeds dieper over het zwerfafval-probleem. Gedragsbeïnvloeding wordt gezien als één van de belangrijkste oplossingen. Want wat niet vies gemaakt wordt, hoeft ook niet opgeruimd of schoongemaakt te worden. Dat scheelt weer tijd en geld. Maar hoe werkt gedragsbeïnvloeding dan precies? Wat kunt u, als schoonmaakbedrijf, hiermee en welke voordelen levert het op?

Jaarlijks belandt er in Nederland zo’n 50.000 ton zwerfafval op straat en in de natuur. En het opruimen hiervan kost ons kikkerlandje elk jaar 250 miljoen euro, vertelt Vincent Breedveld van NederlandSchoon. Maar niet alleen de straten, bossen en andere openbare plaatsen als stranden en parkeerplaatsen hebben te maken met zwerfafval. Ook locaties zoals scholen en flatgebouwen ervaren overlast van zwervend vuil. Locaties waar schoonmaakbedrijven actief zijn en waar de aanwezige schoonmakers dus worden opgezadeld met de taak om het afval op te ruimen. Niet alleen een vervelende klus, maar ook nog eens tijdrovend. Terwijl die tijd vaak veel beter op andere vlakken gebruikt zou kunnen worden.

Fontys Hogescholen en  zwerfvuil 

Fontys Opgeruimd Netjes Schoon

Fontys Hogescholen heeft ook een probleem met zwerfvuil. Daar wilden ze iets aan doen, maar niet door meer schoonmaakuren in te zetten. Ze wilden het direct bij de oorzaak aanpakken. Met dit vraagstuk klopten zij aan bij de facilitaire partners, waaronder schoonmaakbedrijf ICS Groep, vertelt Maarten Schenkelaars, bid manager bij ICS Groep. “ Via Fontys kwamen we toen in contact met een docente Toegepaste Psychologie van het instituut HRM-P. Na een aantal workshops kwamen we tot de conclusie dat de oorzaak van het probleem op een ander niveau aangepakt moest gaan worden, op semiwetenschappelijk onderbouwd niveau.” Schenkelaars vervolgt: “Naar aanleiding van interviews met onder andere medewerkers en studenten, afgenomen door studenten van het instituut Communicatie, is er een adviesrapport opgesteld met conclusies en aanbevelingen.”

Dagschoonmaak geeft schoonmaker gezicht 

Maarten Schenkelaars: “Onze schoonmakers kunnen nu 5% van hun tijd anders inzetten”

Inmiddels worden er verschillende acties met gedragsbeïnvloedingstechnieken toegepast bij Fontys. Zo heeft de facilitaire afdeling samen met al haar facilitaire partners de ‘FONS-campagne’ opgericht. Nieuwe studenten maken tijdens de introductieweek voor het eerst actief kennis met FONS: Fontys Opgeruimd Netjes Schoon. Er worden bijvoorbeeld zonnebrillen, buttons en vuilniszakken met FONS erop uitgedeeld via ludieke acties. Ook doet ICS Groep op Fontys aan dagschoonmaak. Schenkelaars: “Dagschoonmaak is niet nieuw, maar het is wel echt een onderdeel van gedragsbeïnvloeding. Op het moment dat gebruikers de schoonmaak zien, krijgt de schoonmaker letterlijk een gezicht. Ze zijn dan minder snel geneigd om bijvoorbeeld de verpakking van hun boterham achter te laten. Het klinkt allemaal heel simpel, maar zo werkt het wel.” Dat deze aanpak werkt, blijkt wel uit het feit dat schoonmakers 5 procent van hun schoonmaaktijd nu op een andere manier in kunnen zetten.

Automatisch gedrag

Breedveld: “96 procent van de Nederlanders vindt het eigenlijk heel normaal dat je afval in de prullenbak gooit. Het is dus frappant dat er alsnog 50.000 kilo zwerfafval per jaar op straat beland. Dat komt doordat heel veel afvalgedrag onbewust en automatisch gaat. Als mensen zich beter bewust zijn van de schadelijkheid van zwerfafval, dan zullen ze eerder helpen om het schoon te houden.”

Vincent Breedveld: “Supporter van Schoon draait om het principe van sociale bewijskracht”

Sociale bewijskracht 

Voor NederlandSchoon is het belangrijkste principe van gedragsbeïnvloeding de sociale bewijskracht. Daarom hebben zij het initiatief genomen voor Supporter van Schoon, een schoonbeweging waar inmiddels een kwart miljoen mensen zich bij aangesloten hebben. “Mensen volgen het gedrag van andere mensen. Als het iedereen het doet moet het wel kloppen. Zet dit in de vorm van een sociale norm die aangeeft dat veel mensen het zo doen,” legt Breedveld uit. “Samen sta je sterker in de strijd tegen zwerfafval dan wanneer je er alleen voor staat. Daarom organiseren we bijvoorbeeld ook de Landelijke Opschoondag. Als 133.000 mensen op één dag schoonmaken, dan val je op. Ook organiseren we elk jaar de Schoonste Stranden Verkiezing, wat een soort competitie wordt onderling. De afgelopen 15 jaar zijn de stranden, mede dankzij die verkiezing, twee keer zo schoon geworden.”

Nudging: Een steuntje in de goede richting 

De voetstappen dienen als nudge: ze wijzen de gebruiker de goede kant op

Een ander belangrijk onderdeel van gedragsbeïnvloeding is nudging. Breedveld: “Dat is een soort steuntje in de rug die de mensen onbewust helpt om bepaald gedrag te vertonen. Zo adviseren wij altijd om prullenbakken opvallend te maken, bijvoorbeeld door ze een felle kleur te geven. Als mensen zien waar de afvalbak staat, bewust of onbewust, dan wordt daar veel meer afval in gegooid. Je kan bijvoorbeeld ook voetstapjes op de grond afplakken die naar de afvalbak toelopen, zodat mensen zien in welke richting de bak staat. Of teksten op de afvalbakken plaatsen met een gedrag beïnvloedende tekst zoals ‘zo houden wij het hier schoon’, waarmee je ook weer die norm bevestigt.” Bij ICS maken ze ook regelmatig gebruik van nudging. Zo vertelt Schenkelaars dat ze, als pilot, op een aantal NS-stations opvallende, door mensen met een afstand tot arbeidsmarkt beschilderde prullenbakken hebben neergezet.

Gedragsbeïnvloeding voor schoon sanitair

Gedragsbeïnvloeding beperkt zich niet tot het minimaliseren van zwerfafval. Allerminst. Het kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden voor schoner sanitair. Schenkelaars: “Bij een opdrachtgever hebben we de muren van de toiletten beplakt met Fleetshield. Daarmee kun je allerlei patronen en afbeeldingen op de muren hangen. In dit geval gaat het om een Hollandse weide met koeien die de gebruiker recht aan kijken. De ogen dwingen tot aangepast gedrag. Mocht er toch een keer iets mis gaan, dan is de Fleetshield geur absorberend.”

Wederkerigheid, commitment en sympathie

Naast de sociale bewijskracht en nudging, zijn er volgens Breedveld in de gedragswetenschap misschien nog wel honderd principes van gedragsbeïnvloeding bekend. Te veel om op te noemen en ook lang niet allemaal relevant. Maar wat dan wel? Breedveld: “Wij passen ook het principe van wederkerigheid toe. Iedereen die een schoonmaakactie aanmeldt op ons platform, is een Supporter van Schoon en krijgt van ons een doos met allerlei gratis opruimartikelen, zoals handschoenen en vuilniszakken. Je hebt ook het commitment, of toewijding, principe. Als mensen een soort petitie tekenen voor het belang van schoon, dan zullen zij zich daar ook naar gaan gedragen. En als derde het principe van sympathie of herkenning, waarbij we bekende Nederlanders zich laten uitspreken over het belang van schoon. Zo was Floortje Dessing een jaar lang ambassadrice voor de Schoonste Stranden Verkiezing.”

Maar, volgens Breedveld is het ook vooral belangrijk om de samenwerking op te zoeken en aan te gaan. Om dan vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid met z’n allen te werken aan een schoon Nederland. Want je kunt het niet alleen. Ook niet als schoonmaakbedrijf…

Lees ook
Ook schoonmaakbedrijven in touw tijdens Landelijke Opschoondag
Jumbo Foodmarkt in Veghel is ‘Schoonste Supermarkt van Nederland’

Like Service Management op Facebook