Een speciale Autoriteit Verantwoordelijke Inkoop om te voorkomen dat er bij aanbestedingen wordt gestunt met arbeidsvoorwaarden van schoonmakers, is geen overbodige luxe. Dat is een van de conclusies na het congres van de Stichting Code Verantwoordelijk Marktgedrag, maandag in Delft. Daar werd ook het boek ‘Mens en Markt’ gepresenteerd. Uit de scherpe discussie tussen panelleden die middag bleek dat extra toezicht keihard nodig is.

Door Sander Wageman

“Luister naar schoonmakers!”, smeekte Khadija Hyati-Tahiri leidinggevende schoonmaakster bij Hago en bestuurslid bij FNV Schoon toen haar werd gevraagd of ze de afgelopen jaren op de werkvloer iets heeft gemerkt van het bestaan van de Code Verantwoordelijk Marktgedrag. “Wat ik te horen krijg is dat we op de werkvloer weinig meekrijgen van de effecten van de Code. Als er een uitbesteding of contractwisseling is, worden we niet meegenomen. Er wordt niet met ons gesproken. Dus dit is mijn boodschap aan alle opdrachtgevers: als er wat gaat veranderen, spreek de schoonmakers aan. Vraag wat de behoeftes en werkomstandigheden zijn. Dan weet je namelijk ook wat er gaande is. En pas dan kun je ook echt rekening houden met mensen. Op dit moment gebeurt dat niet.”

Schoonmaakbedrijven moeten naar werknemers luisteren

En dat maakte partijvoorzitter Ron Meyer van de SP ook nog eens pijnlijk duidelijk toen hij reageerde op de uitkomst van een stelling die aan het publiek was voorgelegd. “Op de vraag ‘Wie is er nu verantwoordelijk voor een eerlijke aanbesteding?’ zag ik dat 23 procent koos voor de optie dat in de eerste plaats de opdrachtnemer, het schoonmaakbedrijf dus, verantwoordelijk is. Dat is natuurlijk het foute antwoord. Op het moment dat je werkelijk nog steeds denkt dat alleen de opdrachtnemer verantwoordelijk is waarom heb je dan in godsnaam die code ondertekend. Wat doe je hier dan?”

Naleven Code Verantwoordelijk Marktgedrag nog geen vanzelfsprekendheid

Ook voor Kees Blokland was het zo klaar als een klontje dat het naleven van de Code Verantwoordelijk Marktgedrag meer betekent dan alleen een handtekening zetten. “Het is een commitment tot verantwoordelijk marktgedrag.” Vooral als het gaat om de inkoop zit daar te veel macht, zo bleek maandag. “De overheid moet bij de inkoop ook oog hebben voor de mens die achter de aanbesteding zit.” Blokland had drie verklaringen voor het feit dat er nu nog te weinig rekening wordt gehouden met werknemers: “Onwil, onkunde en onbenul.”

Marktwerking heeft in facilitaire dienstverlening onvoldoende zijn werk gedaan

Volgens de voormalig NS-personeelsdirecteur valt inmiddels te concluderen dat marktwerking in de facilitaire sector de afgelopen jaren onvoldoende zijn werk heeft gedaan. “Die is de afgelopen decennia uitgelopen op een prijzenslag waar niemand beter van is geworden. Niet alleen de medewerkers in de betrokken sectoren – schoonmaak, catering, beveiliging en projectverhuizing – hebben hieronder geleden, omdat de werkdruk steeg en de werkzekerheid afnam. Hun werkgevers die bij aanbestedingen min of meer werden gedwongen op te lage prijzen in te schrijven, kregen de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. En uiteindelijk kregen de opdrachtgevers zo ook niet de kwaliteit die zij wensten. Bij NS en Schiphol leidde de onvrede van de betrokken medewerkers zelfs tot acties op de werkvloer met alle reputatieschade van dien.”

Daarom pleitte Blokland maandag voor de oprichting van een Autoriteit Verantwoordelijke Inkoop om onafhankelijk toezicht te houden op de inkoop van facilitaire diensten. Die moet gaan toezien dat niet alleen prijs maar ook arbeid een rol speelt bij verkopende partijen. “Zoals de Autoriteit Consument & Markt de consument beschermt tegen kartels, zo zou de AVI de werknemers kunnen beschermen tegen onverantwoorde markttransacties.” Bij woorden alleen wil Blokland het niet laten. Hij gaat de komende tijd bij overheden en sociale partners op bezoek om draagvlak voor zijn voorstel te vinden en de eerste contouren van een dergelijk instituut op te zetten.

Zet generatiepact in aanbesteding

En die sociale partners, maandag ook aanwezig, leken wel oren te hebben naar meer toezicht. Ook zij zien dat het belang van de werknemer nog in veel geval een ondergeschikte rol speelt, zo lieten ze weten. FNV-voorzitter Han Busker: “Als we vinden dat we voor onze eigen mensen goed zorgen, waarom zou je dan niet ook in een aanbesteding zetten dat mensen gebruik kunnen maken van een generatiepact? Het is nu nog geen automatisme dat mensen die extra stap zetten, terwijl het op die manier juist een breed gedragen Code kan worden. Maar wellicht is daar dan inderdaad een autoriteit voor nodig.” Het was meteen een voorzet richting de CAO-onderhandelingen die de bonden momenteel voeren. VNO-voorzitter Hans de Boer, ook panellid tijdens de discussie, liet zich echter niet verleiden tot een uitspraak.

Van Boxtel: Instrument om aanbieders bij de les te houden

Roger van Boxtel, NS-topman en oud D66-minister van onder meer Binnenlandse Zaken, noemde de oprichting van een AVI “in ieder geval interessant”. “We hebben ooit in de marktwerking een instituut opgeroepen ten behoeve van de consument, (ACM, red.) maar er is geen instrument die aanbieders ook bij de les houdt om zorgvuldig aan te besteden. Dat zijn wel constateringen die in ieder geval interessant zijn.”

Dat de marktwerking niet in alle sectoren even goed werkt, was Van Boxtel al wel bekend, zo liet hij weten. “Ik kwam met weinig voorkennis bij de NS en zag in die periode tijdens een bezoek op een werklocatie in Leidschendam vijf rails naast elkaar liggen. Op drie werden treinen schoongemaakt en de twee anderen waren leeg. Toen ik vroeg waarom er niet meteen vijf treinen werden schoongemaakt, bleek dat die twee andere rails van ProRail waren en die laatste had een andere milieuvergunning aangevraagd waardoor NS er geen gebruik van mocht maken. Dan ben je dus het zicht kwijt op wat je wilt bereiken. Ik vind niet dat we meteen alles weer in elkaar moeten schuiven, want dan ben je tien jaar aan het reorganiseren, maar ik vind het wel leuk dat ik met ProRail-directeur Pier Eringa hier in ieder geval gesprekken over kan voeren zodat we onze mensen in de zelfde richting krijgen. En dat levert heel veel op. Maar van dit soort voorbeelden moet je wel willen leren.”

Focus op verantwoord marktgedrag

En daarmee kwam Van Boxtel redelijk aan de kern van de discussie maandagmiddag: hoe hou je de focus op het doel, namelijk verantwoordelijk marktgedrag. Het zal beginnen met de oproep van Khadija Hyati-Tahiri om schoonmaakpersoneel te betrekken bij veranderingen. Maar ook, zoals onder meer Kees Blokhuis bepleite, door het inkoopbeleid bij de overheid beter te organiseren. En wellicht om opdrachtgevers bewust te laten zijn van het feit dat het resultaat van een aanbesteding niet een zaak is van enkel het schoonmaakbedrijf zelf, zoals SP’er Ron Meyer onderstreepte. Werk genoeg dus voor een eventuele nieuwe toezichthouder.

Lees ook:
Blokland wil toezicht op inkoop facilitaire diensten
Schoonmaakpartijen ondertekenen Code Verantwoordelijk Marktgedrag